Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
 |
Dit artikel maakt onderdeel uit van een reeks artikelen over kerst. Zie de pagina "vragen en antwoorden over kerst" voor een totaal overzicht. |
Onder Kerstfeest of Kerstmis wordt de herdenking van de geboorte van Jezus bedoeld. Dit wordt op 25 december herdacht.
Onder Kerstmis (meestal zo genoemd door rooms-katholieken) of kerst(feest) (meestal zo genoemd door protestanten) wordt het geboortefeest van Jezus Christus bedoeld. Het is een van de oudste christelijke herdenkingsfeesten waarvan de gebeurtenissen in de Bijbel worden beschreven in Mattheüs 2 en Lukas 2.
Kerst, bijvorm van Christ, Krist, mnl. Crist in de betekenis van Christus (WNT, lemma Kerst; J. Vercoullie, Beknopt Etymologisch Woordenboek der Nederlandsche Taal, p. 161). Het woord komt oorspronkelijk alleen voor in samenstellingen, zoals kerstdag, kerstnacht en kerstmis. Hierin is het eerste lid de eigennaam Kerst, de in het Middelnederlands ontstane naam voor ‘Christus’: mnl. ihesus kerst ‘Jezus Christus’ [1265–70; VMNW] (Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, lemma kerst).
Het woord 'mis' is afgeleid van het Latijns Ite, missa est waarmee het einde van deze dienst, zoals bij iedere mis, werd uitgesproken en wat zoiets betekent als “ga [heen], het is ontslagen”. De kerkbezoekers kregen permissie om het gebouw verlaten, maar al snel kregen de woorden een diepere lading, paus Benedict XVI beschreef dit als volgt “In de oudheid betekende ‘missa’ eenvoudigweg 'ontslagen' [dismissal]. In christelijk gebruik kreeg het echter geleidelijk een diepere betekenis. Het woord 'ontslagen' [dismissal] is een 'missie' [mission] gaan betekenen. Deze paar woorden geven bondig uitdrukking aan het missionaire karakter van de kerk” (Pope Benedict XVI, Sacramentum caritatis, 51). De gemeente heeft dus de missie om het nieuws dat Christus is gekomen verder uit te dragen.
Theophilus bisschop van Caesarea (115–195 n.C.) schrijft "We behoren de dag van de geboorte van onze Heer te vieren op welke dag dan ook zover die op 25 december zal plaatsvinden" (Magdeburgenses, Cent. 2. c. 6. Hospinian, de origine Festorum Christianorum).
Clemens van Alexandrië (±125/150–215 n.C.) schrijft "En er zijn er die niet alleen het jaar van de geboorte van onze Heer hebben bepaald, maar ook de dag; en zij zeggen dat het plaatsvond in het achtentwintigste jaar van Augustus, en op de vijfentwintigste dag van Pachon [=20 mei]" (Stromata I.21.146). Lezen we verder dan blijken de andere dagen die worden genoemd te maken te hebben met het lijden van Christus.
Hippolytus van Rome (170–235 n.C. De eerste tegenpaus) in zijn commentaar op Daniel 4:23 "De eerste komst van onze Heer, die in het vlees, waarin hij werd geboren in Bethlehem, vond plaats acht dagen voor de kalenders van januari, een woensdag, in het tweeënveertigste jaar van de regering van Augustus, 5500 jaar vanaf Adam". Als dit volgens de Alexandrijnse Kalender (een aangepaste Egyptische kalender) is dan zou dit op 25 december zijn, echter deze kalender werd pas in 284 n.C. ingesteld.
Sextus Julianus Africanus (voor 221 n.C.) noemt 25 maart als datum van zowel de aankondiging van Jezus’ conceptie als van zijn sterven, wat impliceert dat 25 december werd beschouwd als de dag waarop Jezus werd geboren.
Volgens Pseudo-Cyprianus, De Pascha computus, is 28 maart de dag van Christus’ geboorte of de dag van conceptie.
Johannes Chrysostomus (345-407 n.C.) vermeld dat het wel bekend was dat Jezus op 25 december is geboren (Chrysostom Homily 6.3)
Een andere vermelding vinden we in het handschrift "Kalender van 354", welke het best kan worden omschreven als een soort almanak die rond een kalender is opgebouwd, waar de geboortedag van Jezus op "VIII kal. Ian. natus Christus in Betleem Iudeae" (8 januari) wordt gesteld (Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs), Vanwege het vreemde fenomeen dat het hier niet om een sterfdatum maar een geboortedatum gaat, wijst dit erop dat deze geboortedag van Jezus al als een feestdag werd gezien. Sommige geleerden willen dit koppelen met de vermelding van de Sol Invictus "N·INVICTI·CM·XXX" met als omschrijving "Verjaardag van de onoverwonnen, spelen besteld, dertig races" (Chronography of 354 AD. Part 6: the calendar of Philocalus), maar deze staan niet bij elkaar en kunnen om die reden niet met elkaar gekoppeld worden (→ zonnewende).
In Constantinopel werpt Gregorius van Nazianze (ca. 380 n.C.) zich op als ‘initiator’ (exarchos) om het kerstfeest ook in deze stad te vieren (Een suggestie dat Constantijn de Grote bij de invoering van het feest hier geen rol heeft gespeeld).
In De solstitia et aequinoctia conceptionis et nativitatis domini nostri iesu christi et iohannis baptistae staat "Therefore our Lord was conceived on the eighth of the kalends of April in the month of March [March 25], which is the day of the passion of the Lord and of his conception. For on that day he was conceived on the same he suffered".
Augustinus schrijft "For he [Jesus] is believed to have been conceived on the 25th of March, upon which day also he suffered; so the womb of the Virgin, in which he was conceived, where no one of mortals was begotten, corresponds to the new grave in which he was buried, wherein was never man laid, neither before him nor since. But he was born, according to tradition, upon December the 25th" (Augustinus, Sermon 202) Ook Epiphanius van Salamis (ca. 310/315-403) geeft zo'n zelfde beschrijving (Thomas J. Talley, Origins of the Liturgical Year, p. 98).
In de 4de eeuw n.C. werd er veel gediscussieerd over de datum waarop de geboorte van Jezus Christus gevierd moest worden. Een tweetal datums krijgen speciale aandacht:
Een andere mogelijkheid is Chanoeka, het Joods lichtfeest (25ste Kislev), waarin men viert dat, ten tijde van de oorlog met de Makkabeeën, de Menora bleef branden op slechts heel weinig olie. Mogelijk is de datum van het Chanoeka-feest (25ste Kislev) verward met 25 december.
Dat uiteindelijk 25 december algemeen was geaccepteerd blijkt uit een Kersthomilie van Augustinus, begin 5de eeuw: "It is called the Lord’s birthday when the wisdom of God presented itself to us as an infant, and the Word of God without words uttered the flesh as its voice. And yet the hidden divinity was signified to the wise men by the evidence of the heavens, and announced to the shepherds by the voice of an angel. And so we celebrate this day every year with great solemnity" (Augustinus, Sermon 185.1).
De 9de eeuwse Perzische bisschop Isho'dad van Merv schrijft in zijn commentaar "A calculation concerning what year of Alexander and at what time [of year] our Lord the Christ was born. In the year 307 of Alexander [= 4 v.C.], son of Philip, which was the 43rd year of Augustus Caesar, in the 35th year of Herod the king of the Jews, in the month of the first Kanōn [= December], on the 25th of it, on a Wednesday, in the night before cockcrow, our Lord was born of the Virgin, she being 13 years of age; and she died at 51 years of age; and at that time Quirinus was sent as governor; and in the month of Nisan the Magians came" (M. Dunlop Gibson, p. 15).
Vanaf einde 19de eeuw zijn er theorieën, op basis van de priesterdiensten, dat de geboorte in september/oktober (=loofhuttenfeest) zou hebben plaatsgevonden. Deze theorieën zijn echter niet erg waarschijnlijk (→ hoofdartikel priesterdienst tempel).
Tijdens de adventstijd (de vier weken voor Kerstmis) wordt het Rorate-lied gezongen in de katholieke kerken – althans daar waar men de Latijnse liturgie gebruikt. De tekst is ontleend aan de Bijbelse heilsvoorspelling over Cyrus de Grote. Hij zal de wereld veroveren en Israël herstellen, schrijft Jesaja, die dan uitbarst in een lied dat mij nog altijd tot tranen kan ontroeren.
Hemel, laat gerechtigheid neerregenen,
laat haar neerstromen uit de wolken,
en laat de aarde zich openen.
Laten hemel en aarde redding voortbrengen
en ook het recht doen ontspruiten.
Ik, JHWH, heb dit alles geschapen. (Jes. 45.8)
Voor het beeld dat de hemelen gerechtigheid zullen laten regenen, bestaat bij mijn weten geen parallel in de oosterse literatuur.
De Jehova getuigen vieren geen kerst omdat zij stellen dat Jezus het gebod gaf om zijn dood te herdenken en niet zijn geboorte (Luk. 22:19-20).
De meeste aanhangers van de Messiaanse beweging vieren geen kerst, net als de andere christelijke feestdagen, omdat ze van mening zijn dat deze van heidense oorsprong zijn (W. Verwoerd, p. 146-173). De argumentatie hiervoor beperkt zich meestal tot een artikel van het boek Wake Up! (cf. Wake Up!, Als Kerst in September valt) en een video van Jim Staley (cf. George Kay, 'Waarom kerst' voor een weerlegging van de video) waarin het ideeëngoed van Alexander Hislop wordt verkondigd. Zie het hoofdstuk hieronder waar enige weerleggingen worden gegeven.
Op veel populaire websites wordt vermeld dat kerst is ontstaan uit andere heidense feesten (bv. Wikipedia, Kerstmis, oorsprong; EO Visie, Christelijke feesten van heidense oorsprong?). Vaak komt men niet verder dan dat wordt gesuggereerd dat kerst en deze feesten samenvielen en dat daarom het kerstfeest wel uit deze feesten is ontstaan. De eerste die dit suggereert is Alexander Hislop in zijn boek "De Twee Babylons" (1858). Het grote probleem is dat het bij suggesties blijft en dat er nooit verwijzingen naar oorspronkelijke bronnen of wetenschappelijke werken worden gemaakt, of in het geval van Hislop vele nep verwijzingen staan (ie. bewust foutieve voorlichting).
Nu is het zeker zo dat in het hedendaagse kerstfeest elementen zijn die uit andere religies zijn overgenomen, denk daarbij aan de kerstboom, het zingen langs de deur of het eten van de ham. Ook moet er onderscheid gemaakt worden of kerst ontstaan is uit andere religies of heidense feesten, of dat in latere periode elementen van deze andere religies zijn overgenomen dan wel geïntegreerd in het kerstfeest. Hieronder worden de meest bekende connecties met andere feesten of religies behandeld.
Dat op 25 december de Sol Invictus, volgens de Perzisch/Romeinse Mithras cultus de geboorte van hun god, werd gevierd is niet logisch want dit feest werd op 11 december gevierd (Hijmans, Steven. "Sol Invictus, the Winter Solstice, and the Origins of Christmas", Mouseion 3.3, 2003 p. 385; Hijmans, Steven, Dissertation "Sol The Sun in the Art and Religions of Rome", 2009, Ch. 1 p. 5). Er zijn aanwijzingen dat keizer Aurelius de Sol Invictus verplaatste naar 25 december om te concurreren met het christelijke kerstfeest (T.J. Talley, p. 88-91).
Dat kerst afkomstig is van de Romeinse Saturnalia omdat die op deze dag werd gevierd klopt niet, de Saturnalia werden op 17 tot 19 december gevierd (Macrobius, Saturnalia 1.10.23; Versnel, "Saturnus and the Saturnalia," p. 141; Palmer, Rome and Carthage, p. 63), de verwijzing naar de Sigillaria die een paar dagen later werden gehouden waar cadeaus werden gegeven (Antipater van Thessalonica, Epigrams, 6.249), lijkt meer op een verwijzing dat het om een speciale marktdag ging ter afsluiting van de feesten (Dolansky, "Celebrating the Saturnalia," pp. 492, 502. Macrobius, Saturnalia 1.10.24).
Als een connectie van de Saturnalia en de geboortedag van Jezus wordt vaak het handschrift "Kalender van 354" aangehaald, hoewel beiden in hetzelfde boek worden genoemd staan ze in totaal verschillende hoofdstukken en zijn om die reden niet gerelateerd (Chronography of 354 AD. Part 6: the calendar of Philocalus; Part 12: Commemorations of the Martyrs). Ook is het de vraag of met Sol Invictus wel de Saturnalia worden bedoeld.
Toch zijn er aanwijzingen dat in de Middeleeuwen verschillende aspecten van de Saturnalia zijn overgenomen in het kerstfeest (Michele Renee Salzman, "Religious Koine and Religious Dissent," in A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 121).
Sinds een paar decennia wordt gesteld dat het afkomstig is van het Joelfeest, het Germaanse winterzonnewendefeest dat oorspronkelijk op 21 december werd gehouden. De oudste vermelding naar het Joelfeest is in het Haraldskvædi (900 n.C.), daarna wordt het genoemd in de Heimskringla, de Noorse koningssaga's (1200 n.C.), die zegt dat koning Haakon I de Goede (~920–961), opdracht geeft dat het Joelfeest op dezelfde datum gevierd moet worden als kerstmis (Snorri Sturluson, Heimskringla: History of the Kings of Norway, p. 106). Dat is dus meer dan een millennium na de eerste vermeldingen dat kerst werd herdacht. Snorri Sturluson schrijft dan ook: "In later tijden is dit [Joel]feest vrij natuurlijk opgegaan in het kerstfeest; in de Scandinavische landen wordt Kerstmis nog steeds Joel genoemd" (Snorri Sturluson, De saga van Egil, de zoon van Kale Grim, Hfd. 68; S.J. van der Molen, De Friesche Kalenderfeesten, p. 125). Dit is zichtbaar in het eten van de kerst/joel-ham, het langs de huizen gaan om te zingen, tot het geven van cadeaus (Rudolf Simek, transl. by Angela Hall, Dictionary of Northern Mythology, p. 379–380; S.J. van der Molen, p. 125-127).
Het Julfest is de benaming die de nazi's aan kerst gaven in hun poging om alle christelijke entiteiten uit het feest te halen. De benaming is overgenomen van het Germaanse Joelfeest (Wikipedia, Nationalsozialistischer Weihnachtskult).
Pas zeer recent (al dan niet onder invloed van de Jehova getuigen) wordt door enkele charismatische christenen het vieren van verjaardagen en het kerstfeest afgekeurd, omdat het heidens zou zijn. Het niet vieren van een verjaardag wordt meestal in context gebracht met het niet vieren van kerst, omdat dit volgens hen het vieren van de verjaardag is van Nimrod is en dat hij door Semiramis (als Maria) werd gebaard (wat dus onmogelijk is omdat deze Semiramis pas eeuwen later werd geboren) en later zelfs met haar trouwde. Deze aanname werd voor het eerst gemaakt door Alexander Hislop (The Two Babylons, 1853), maar is nergens op gefundeerd en men mag dus zeker niet stellen dat Nimrod de grondlegger is van het moderne “heidense” kerstmis. Van Nimrod zelf weten we niets meer dan hetgeen in de Bijbel is geschreven.
Een variant hierop is dat Tammuz, als zoon van Nimrod en deze Samiramis, de grondleggers zou zijn van kerst. Vermoedelijk is dit een verkeerd citeren van de reeds genoemde Alexander Hislop die zegt dat Tammuz de grondlegger is van Pasen.
Laatst gewijzigd 16 november 2018
     |
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!