Literatuur
Bijbelteksten

Kalmoes

Kalmoes (Acorus calamus; Hebreeuws קָנֶה ^H7070) is een vaste moerasplant uit de kalmoesfamilie.

Bijbel

In de Exodus 30:23 worden de grondstoffen opgegeven om een heilige zalfolie en heilig reukwerk te bereiden. In het recept van de zalfolie wordt naast verschillende kruiden als mirre, kaneel, kassia en olijfolie ook de kalmoes (קנה בשם) genoemd. Andere plaatsen in de Bijbel zijn Hooglied 4:14; Jesaja 43:24; Jeremia 6:20 en Ezechiel 27:19

Hoewel het niet geheel zeker is dat met קנה בשם (kaneh bosem) de kalmoes (Acorus calamus) wordt bedoeld (M. Zohary, p. 196), is het wel zeker dat het gaat om een aromatische gras(achtige). Sommige geleerden denken dat het gaat om een plant uit het geslacht Cymbopogon, waarvan de gember (Cymbopogon martinii Stapf) en het citroengras (C. citratus) lid is.

Terminologie

Het Hebreeuws קָנֶה ^H7070 "riet, kalmoes, meetstok, weegbalk", slaat altijd op een rietachtige plant (E. Klein, p. 584; TWOT 2040a). In de LXX κάλαμος ^G2563 "riet, halm".

Het Nederlandse Kalmoes is niets anders dan een overzetting van het Latijn calamus "riet, kalmoes, later ook halm", afkomstig van het Grieks κάλαμος ^G2563 kalamos "riet, halm" (Etymologiebank.nl, kalmoes; WNT, kalmus).

Botanie

Kalmoes (Acorus calamus) is lid van de Aronskelkfamilie en net als veel van zijn familieleden giftig. Het is een waterplant die vooral wordt aangetroffen in sloten met stilstaand water.

De wortelstok kan een lengte van ruim 150 cm bereiken, van waaruit lange uitlopers naar beneden groeien. In Europa schiet de plant geen zaad, maar vermeerderd zich via de wortelstok. Vanuit deze wortelstok groeien de vlezige, zwaardvormige, rechtopstaande bladeren in stevige bundels die 100 cm hoog kunnen worden, aan het eind van de ondergrondse wortel ontstaat een bloeistengel die de bekende cilindrische bloeikolf met groengele bloemetjes draagt.

Cannabis?

→ Cannabis

In verschillende populaire bladen en encyclopedieën als Wikipedia wordt gesteld dat cannabis in de Bijbel voorkomt, ze verwijzen dan naar Exodus 30:23, waar het woord specerij kalmoes in het Hebreeuws קְנֵה־בֹ֖שֶׂם ^{H7070 H1314} qənēh-ḇōśem is en heeft bijna dezelfde klank als het woord cannabis. Een tweetal vragen komen hierbij op, ten eerste wordt er met Hebreeuws קנה בשם cannabis wordt bedoeld, en ten tweede of het Griekse woord κάνναβις kannabis een Hebreeuws leenwoord is.

Als eerste valt op dat het twee woorden zijn, waarbij het eerste קָנֶה ^H7070 "riet, kalmoes" betekent en het tweede בֶּשֶׂם ^H1314 "specerij". Op de vraag of met kaneh bosem de plant Hennep wordt bedoeld, moet niet vergeten worden dat in het Hebreeuws קָנֶה ^H7070 in de eerste plaats "riet" betekent, iets wat Hennep beslist niet is. Nu wil dit niet veel zeggen, daar de oude Joden niet dezelfde wetenschappelijke onderbouwing hanteren als wij. Op afstand lijkt Hennep met zijn stengels op een rietachtige. Opvallend is echter wel dat ook in de LXX het wordt vertaald met καλάμου εὐώδους en niet met κάνναβις. Op zich is dit al een reden om twijfelen of er een connectie is met cannabis.

De etymologie is van het Griekse κάνναβις kannabis "hennep" en is een Scythisch of Thracisch woord (Etymologiebank.nl, lemma cannabis). Verder onderzoek leerde dat Dr Joshua Fox, in "Isolated Nouns in the Semitic Languages" (ZAH 1998, 1-31) het woord qanay identificeert met "riet": "Akk qanu, Arab qana, qana:t "spear", Geez qanot "goad", Heb qane, Meh kene:t, Syr qanya, Ug qn. Similar words nearby that may be compared are naway "steppe" (Akk nawu, Heb nawe, Sab nw); &anay "thornbush" Akk sinu, Arab sana, Heb sne, Syr sanya; +alay "kid, goat", Arab +ala:, Geez +ali, Heb +tale, Sab +tlyn, Syr +alya.". We zien dan ook in geen enkel (etymologisch) woordenboek een verwijzing of connectie met het Hebreeuws. Ook zijn er in de Talmoed en Misjna geen enkele verwijzing dat het om cannabis zou gaan.

In 2020 zijn er bewijzen gevonden dat in de oudheid Hennep, of het afgeleide product cannabis gebruikt werden in het heiligdom te Arad (Eran Arie, Baruch Rosen & Dvory Namdar (2020) "Cannabis and Frankincense at the Judahite Shrine of Arad" in Tel Aviv, 47:1, p. 5-28). Verder zijn er aanwijzingen dat de olie gewonnen uit de zaden gebruikt werden voor het verduurzamen van hout.

Gaan we nog even dieper in op de aromatische geur van cannabis, iedere Nederlander weet dat dit geen zoete aangename geur is, maar een zuurachtige geur is (die door velen als onaangenaam wordt ervaren).

Geschiedenis

In de oude wereld werden aromatische grassen dagelijks gebruikt voor parfum, cosmetica en medisch gebruik. Niet alleen worden ze genoemd in oude Egyptische teksten, maar ook in de Bijbel worden aromatische grassen als kalmoes vermeldt. De Tartaren gebruikten het om hun drinkwater te zuiveren en aan het eind van de 16^de eeuw komt het in grote getale voor in Europese landen. Tegenwoordig wordt het soms toegevoegd aan allerlei kruidenbitters (Sonnema Berenburg).

Aangemaakt 20 mei 2006, laatst bijgewerkt 30 mei 2020

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!