Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
Kolokwint (Citrullus Colocynthis, Hebreeuws פַּקֻּעָה H6498), een plant.
De kolokwint wordt eenmaal als plant in de Bijbel genoemd, en tweemaal als ornament bij de bouw van de tempel van Salomo.
Als klein kind wordt je al bijgebracht dat je niet zomaar onbekende planten moet plukken en eten. Dat dit een wijze les is blijkt uit de geschiedenis van de profeet Elisa en de profetenzonen van Gilgal (2 Kon. 4:38-41). Elisa had honger en vroeg ze of ze iets te eten wilden maken, vervolgens gaat er een op uit om in het veld wat eetbare planten te verzamelen. Op een gegeven moment ziet hij een heleboel vruchten die lijken op de watermeloen (Citrullus lanatus Mansf., Num 11:5) en een גֶּ֣פֶן שָׂדֶ֔ה H1612 H7704 "wilde wijnstok" wordt genoemd (2 Kon. 4:39). Hoe gelukkig moet hij op dat moment zijn geweest toen hij zo'n grote voorraad vruchten zag, waarmee hij in één keer voldoende had voor al die hongerige monden. Wat een teleurstelling was het toen na een eerste nuttiging bleek dat ze bitter waren: "als zij aten van dat moes, dat zij riepen en zeiden: Man Gods, de dood is in den pot! En zij konden het niet eten" (2 Kon. 4:40). Dat het hier inderdaad om de kolokwint gaat blijkt niet alleen uit de bittere smaak, maar ook uit de toevoeging “wilde kruipplant of slingerplant” in deze passage (2 Kon. 4:39).
De opmerking van de hongerige horde de dood is in den pot! (vs. 40) kan kloppen, daar de vruchten van de kolokwint vrij bitter zijn en bij het nuttigen van grote hoeveelheden zelfs giftig. Waterige buikloop, verzwakte polsslag, stuipen, bewegingloosheid en afkoeling van het lichaam met een mogelijk snelle dood zijn enkele van de symptomen van het nuttigen van de vruchten. Elisa geeft als oplossing door "meel" aan de bittere vruchten toe te voegen, waardoor enerzijds de smaak verbeterde en anderzijds het bittere glycoside colocynthine minder agressief werd. Desniettemin mogen we ervan uitgaan dat de profetenzonen flink aan de diarree waren daarna.
De kruipplant met zijn kenmerkende bladeren wordt daarnaast nog twee keer als ornament genoemd. Als eerste wordt de plant gesneden in het cederhout van de binnenwanden van de tempel, samen met andere bloemenranken (1 Kon. 6:18). Verder zien we dat Chiram langs de rand van een bassin (1 Kon. 7:24) in twee rijen de kolokwint afbeeld, waarbij in beide gevallen het zeer waarschijnlijk is dat de decoratieve bladeren worden bedoeld.
Het Hebreeuwse פַּקֻּעָה H6498 (mv. פַּקֻּעוֹת) komt van פָּקַע Syr., i.q. בָּקַע “klieven, breken” (E. Klein, p. 522; Duits plaßen), omdat de vruchten bij aanraking gemakkelijk openbarsten en de zaden hierdoor wegschieten (= autochorie). Dat planten vaker hiernaar worden genoemd, blijkt uit het feit dat we in het Nederlands het springzaad (Impatiens), de springkomkommer (Ecballium elaterium) kennen die dezelfde fenomenen hebben.
Het Nederlandse Kolokwint is afgeleid van het Grieks ϰολοϰυνϑίς colocynthis (cf. Frans coloquinte, M. de Vries, Taal en Letterbode, [1870], Jaargang 1 p. 273; WNT, lemma Kolokwint; Etymologiebank.nl, lemma Kolokwint). In het Nederlands komt naast de benaming Kolokwint ook Bitterappel (WNT, lemma bitter), Kwintappel (WNT, lemma kwintappel; Van Kolokwintappel, cf. WNT, lemma Kolokwint), of Wijnstok van Sodom voor (Wikipedia, lemma Citrullus colocynthis). Waarbij "Wijnstok van Sodom" is afgeleid op basis van Deut. 32:32 en 2 Kon. 4:39, anderen willen deze plant determineren als de Sodomsappel.
| Taxonomische indeling | |
|---|---|
|
|
De naam Citrullus Colocynthis is afkomstig van het feit dat de bloemen van deze plant nogal wat weg heeft van die van de citrusvrucht.
De kolokwint plant zich voort door middel van autochorie, de plant produceert een stof die water aantrekt, waardoor de vruchten onder een spanning van wel 6 bar komen te staan. Als iets of iemand dan de vrucht aanraakt, breekt de steel af waarbij de vrucht op de grond valt en zijn inhoud, het slijmerige vruchtvlees met tientallen pitten, wegspuit met een snelheid van meer dan dertig kilometer per uur en tot twaalf meter ver.
Deze vruchten zijn giftig en worden tegenwoordig alleen voor medicinale doeleinden gebruikt. Vergiftigingsverschijnselen zijn waterige buikloop, verzwakte polsslag, stuipen, bewegingloosheid en afkoeling van het lichaam met een mogelijk snelle dood. De vrucht smaakt bitter en bevat cucurbitacine B, dat ontstekingsremmend werkt. Ook bevat de vrucht het giftige glucoside elaterine, dat huidirritatie kan geven.
De plant groeit in Zuid-Europa langs de mediterrane kust en in West en Centraal-Azië. Groeit in wadi's in hete woestijnachtige omgevingen en komt alleen voor in natuurlijke omgevingen.
De zegswijze het is er de dood in de pot komt van bovengenoemde geschiedenis van Elisa en de profetenzonen vandaan (F.A. Stoett, § 452). Hierbij werd oorspronkelijk verwezen naar bedorven eten, later kreeg het de betekenis dat 'alle leven, handel, opgewektheid is er verdwenen', daarmee aangevend dat het ergens een saaie boel is.
De kolokwint is bekend geworden als krachtterm door de stripfiguur Archibald Haddock van Hergé (in Kuifje).
Aangemaakt 26 augustus 2006
     |
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
