Literatuur
Bijbelteksten

Kalender (Hebreeuwse)

Op een keer vroeg een jood aan zijn rabbi "Wanneer is Chanuka dit jaar?", de rabbi glimlachte en antwoorde "Zoals altijd: op de 25^ste Kislev." Dit humoristisch antwoord geeft een belangrijk punt: de datum van de Joodse feestdagen veranderen niet van jaar tot jaar. Feestdagen worden gevierd op de zelfde dag van de Joodse kalender, maar het Joodse jaar is niet van de zelfde lengte als de op een zonnejaar gebaseerde Gregoriaanse kalender welke bijna overal in de westerse wereld wordt gebruikt. De Joodse feestdagen wisselen dus op de Gregoriaanse kalender.

Bijbel

Bij de uittocht van Egypte werd door God een nieuw kalendersysteem ingevoerd en werd hiermee de breuk met de Egyptenaren definitief (Ex. 12:2; 13:4). De namen van de maanden van deze werd later, tijdens de Babylonische ballingschap, geleidelijk vervangen door de namen van de Babylonische kalender. Uit buiten-Bijbelse literatuur weten we dat dan pas voor het eerst sprake is van een schrikkelmaand. Vreemd genoeg begint het Nieuwe Jaar (רֹ֨אשׁ הַשָּׁנָ֜ה rō’š haššānâ Rosh Hasjanah) niet in de eerste maand Abib, maar in de zevende maand Tishri (Lev. 23:24; Num. 29:1; wat wordt bevestigd in Ezech. 40:1 waar de naam רֹ֨אשׁ הַשָּׁנָ֜ה rō’š haššānâ voorkomt). De indeling van het jaar op de boerenkalender gevonden in de buurt van Gezer (925 v.C.) bevestigt dat ook voor hen het begin van het nieuwe jaar in de maand Tishri was.

We zien dan ook dat er bij de Joden een tweetal soorten kalenders worden gebruikt. De eerste die begint bij Nissan of Abib en die werd gebruikt voor de regeringsperioden van de koningen, terwijl de tweede begint bij Tishri en gebruikt werd voor agrarische doeleinden. Men zou dit kunnen vergelijken met dat ook in Nederland er meerdere beginnen zijn in een jaar, zoals het nieuwe schooljaar t.o.v. het gewone (Gregoriaanse) jaar.

De maanden

Het bepalen van het begin van de maand, werd in de oudheid berekend en gecorrigeerd aan de hand van observaties van de nieuwe maan. Een bewijs hiervoor kunnen we vinden in 1 Sam. 20:5 waar staat "morgen is het nieuwe maan" (zie ook vs. 18, 24, 27 en 34).

Hoe moeilijk dit is blijkt uit de foto hiernaast waar de nieuwe maan al 34 uur en 18 minuten oud is.

Zoals hierboven al was aangegeven, werd de oude Hebreeuwse kalender tijdens de Babylonische ballingschap vervangen door de Babylonische kalender. Hieronder een overzicht van deze twee kalenders, naast de derde hierboven genoemde kalender, zoals ze door de Joden werden gebruikt. Daarnaast wordt niet iedere maand bij naam genoemd in de Bijbel en soms alleen met het nummer van de maand (bv. de 10^de maand).

Geschiedenis

De Hebreeuwse kalender was van origine gebaseerd op het waarnemen van de nieuwe maan, echter dit was lastig om van tevoren de feestdagen te bepalen. We zien dan ook dat ten tijden van het Nieuwe Testament de Farizeeën zich nog vasthielden aan vasthielden aan het observeren van de nieuwe manen, terwijl de Sadduceeën al een gecalculeerde kalender hadden. Van de Dode Zee-rollen weten we dat daar een combinatie van deze twee werd gebruikt, een feestdag werd berekent en daarna door visuele waarneming bevestigd.

De joodse kalender werd in basis door Hillel II (4^de eeuw n.C.) ingesteld en gebaseerd op wiskundige en astronomische berekeningen, omdat bij observaties het te vaak mis ging, met name bij de bepaling van het schrikkeljaar (zie אדר ב Adar sjeni). Bovendien was men niet meer indirect afhankelijk van de Juliaanse kalender die toen in gebruik was. Na verschillende kleinere hervormingen werd dit kalendersysteem later door Maimonides verder verfijnd en wordt ook tegenwoordig nog gebruikt.

Men rekent, op basis van de chronologische gegevens in de Seder Olam Rabbah door Yose ben Halafta (2^de eeuw n.C.) opgesteld, vanaf de veronderstelde datum van de schepping van de wereld (herfst 3761 v.C.). Bij de joodse jaartallen wordt het duizendtal (nu het 5^de) meestal weggelaten. Met תשס״ט wordt dus bedoeld het jaar 5769, dat overeenkomt met herfst 2008 tot herfst 2009.

Gezer Kalender

In 1908 is er op de locatie Tell el-Jazari (het oude Gezer, (30km NW van Jeruzalem) de boerenkalender van Gezer gevonden.

Gezer boerenkalender

Gezer boerenkalender

Op deze kalender, vermoedelijk geschreven in 925 v.C. staan de zaai- een oogstmaanden. Dit kalkstenen tablet is een van de oudste overblijfselen waar het noordelijk dialect in Paleo-Hebreeuws schrift op staat (J.P. Lettinga, Inl. d).

Fabels

Tegenwoordig wordt vaak door messiaanse christenen gesuggereerd dat de rabbijnen later een andere kalender hebben ingesteld. De vraag is wanneer ze dat dan hebben gedaan. Want, sinds het in gebruik nemen van de Babylonische kalender, hebben de enige veranderingen die zijn doorgevoerd betrekking op de methode van het waarnemen van de nieuwe maan en aangevuld door de berekening hiervan (zie → Geschiedenis). Concreet hield dit in dat er geen andere wijziging in het kalendersysteem werd aangebracht dan dat nu met regelmaat de schrikkelmaand werd ingelast. Voor deze kalenderhervorming werd deze schrikkelmaand soms een jaar te laat of te vroeg ingesteld. Ook het verschuiven van een dag in een maand omdat, bv. bij bewolking, van een Nieuwe Maan hield hiermee op. Maar ook dit heeft niet tot een totaal andere kalender gezorgd, want in de oude situatie werd deze verschuiving van een dag de volgende maand opgeheven door nieuwe observaties waardoor die maand een dag korter duurde. Er zijn dan ook nergens aanwijzingen te vinden dat er ooit door rabbijnen een andere kalender is ingesteld.

Aangemaakt 9 april 2005, laatst bijgewerkt 14 augustus 2018

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!