Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
Een tatoeage (ook: tatoeëring en het Engelse tattoo wordt veel gehoord) is een permanente versiering van het lichaam met onder de opperhuid aangebrachte inkt. De term tatoeage komt van het Tahitiaanse woord tatu of tattau, dat streep, vlek of markering betekent.
Tegenstanders van tatoeages halen meestal de bekende tekst in Leviticus 19:28 aan, waar wordt gesproken dat het verboden is om "een ingedrukt teken in je lichaam te maken". Uit de context blijkt echter dat er een speciale reden is: nl. je mag geen tatoeage maken omdat iemand gestorven is. Ook in andere teksten als Leviticus 21:5 en Deuteronomium 14:1 lezen we over inkepingen en tatoeages en in diezelfde context. Een reden hiervan is dat men in de oudheid dit veelvuldig deed om de goden te vereren, en dit is verboden. Desondanks lezen we in Jeremia 16:6 dat de Joden het toch deden.
Zo zien we bij Egyptische mummies (bv. van Amunet de priesteres van Hathor) en hiërogliefen van 2000 jaar voor Christus dat er tatoeages zijn aangebracht ter verzekering van een plaats in het hiernamaals, ter bescherming tegen boze geesten of ter afschrikking van vijanden, om door een moeilijke periode heen te komen zoals puberteit of zwangerschap, maar ook als een bewijs van bewezen moed. Daarnaast geeft Jerome (4de eeuw) in zijn commentaar aan "These laws were prompted mainly by the danger arising from the cultic practices of Israel's neighbors. Besides the oft-mentioned prohibition of blood, likewise prohibited were the following: divination and magic arts as attempts to plumb divine secrets or to control events; the mourning customs of the Canaanites - cutting of hair, body lacerations, tattooing - probably viewed as means of warding off the departed spirit by changing the appearance to avoid recognition." (cf. Gerhard Kittel and Gerhard Friedrich, Theological Dictionary of the New Testament, vol.7, trans. Geoffrey W. Bromiley (Grand Rapids: Eerdmans, 1964), s.v.“stigma.”)
Om deze redenen waren er dan ook in het begin weinig Joden met tatoeages, toen de associatie met afgoderij naar de achtergrond verdween zien we vanaf de zesde eeuw voor onze jaartelling dat Joden steeds meer tatoeages gingen aanbrengen. Het is dan ook opvallend dat de profeet Jesaja zegt "een ander zal [op] zijn hand schrijven: Van de HEERE, en de erenaam Israël aannemen" (Jes. 44:5). Sommige vertalingen hebben "met" zijn hand (SV, HSV), maar uit de context is het logischer om met "op" te vertalen (WV95, NBV, NBV21, NETBible). Terwijl in Ezechiël 9:4 staat "en teken een teken op de voorhoofden" en wat een bevestiging is dat dit toen een gewoonte was.
Verder was het de gewoonte om tijdens een bruiloft een henna-tatoeage te plaatsen (de hennanacht), mogelijk dat dit wordt bedoeld in Hooglied 8:6. Hiernaast een afbeelding zoals ook tegenwoordig nog veel Iraniërs en Joden plaatsen van een tijdelijke henna tatoeage.
Op een (vage) aanduiding in Openbaring 19:16 na, wordt bijna nergens gesproken over tatoeages in het NT. In Openbaring 7:3 wordt gesproken over merktekens/zegels wat overeenkomt met de toenmalige gewoonte dat gildes een tatoeage plaatsten om duidelijk te maken bij welk gilde ze behoorden. Ook elders in Openbaring wordt gesproken over dit soort merktekens (Opb. 9:4; 13:16-17; 14:9, 11; 16:2; 19:20; 20:4).
Voorstanders van tatoeages wijzen dan meestal op feit dat gelovigen tegenwoordig niet meer onder de wet van het Oude Testament leven (Rom. 10:4; Gal. 3:23-25; Efez. 2:15), echter dit is een beetje te kort door de bocht. In het NT lezen we ook: "Dus of u nu eet of drinkt of iets anders doet, doe alles ter ere van God" (1 Cor. 10:31), deze passage moet ons dan ook tot nadenken zetten. Meestal worden tegenwoordig tatoeages aangebracht als versiering. Dus om met deze tatoeage op te vallen, we kunnen ons dan ook afvragen wat wordt bedoeld met een tekst "dat we ons bescheiden moeten kleden" (1 Tim. 2:9). Als dit geldt voor kleding, geldt dit dan juist voor onze houding. Dus niet opzichtig door het leven gaan.
Tegenstanders van tatoeages halen vaak de tekst "Of weet gij niet, dat ulieder lichaam een tempel is van den Heiligen Geest" (1 Cor. 6:19) aan, echter vergeten dat in de tijd van de Bijbel tempels vaak beschilderd en versierd waren en om die reden dus niet direct een argument is om geen tatoeage te plaatsen.
De Bijbel verbiedt ons niet om tatoeages te hebben, maar geeft ons tevens geen enkele reden om te geloven dat God zou willen dat we tatoeages laten aanbrengen. In dit soort gevallen is het altijd verstandig om de volgende Bijbelpassage als leidraad te nemen: "Alles wat niet uit geloof voortkomt is zondig" (Rom. 14:23).
In de Bijbel worden een aantal woorden gebruikt die te maken hebben met tatoeages.
In het Hebreeuws komen een viertal woorden in aanmerking: קַעֲקַע H7085 in combinatie met כְּתֹבֶת H3793 alleen in Lev. 19:28 wordt genoemd als כְתֹ֣בֶת קַֽעֲקַ֔ע ḵəṯōḇeṯ qa‘ăqa‘ "getatoeëerd schrijven", in de LXX γράμματα στικτά. Een ander woord wat mogelijk in verband met tatoeage staat is חוֹתָם H2368 ḥwōṯām welke we in Hoogl. 8:6 tegenkomen. In Jesaja 49:16 komen we het woord חָקַק H2710 "graveren, schrijven" tegen en welke betrekking heeft op het met verf tekenen op iets. Het laatste woord is גָּדַד H1413 gōḏəḏ welke eerder de betekenis heeft van "inkerven". Het gaat hier niet om tatoeage in onze zin des woords, maar over het maken van inkepingen in het lichaam als rouw voor een dode.
In het Grieks is het χάραγμα G5480 'charagma wat in de meeste vertalingen wordt overgezet met "merkteken", dit omdat men in die tijd de gewoonte had om per gilde een eigen merkteken op hun lichaam te tatoeëren.
De Nederlandse woorden tatoeage en tatoeëren zijn ontleend aan Frans tatouer ‘tatoeëren’ [1778; TLF], als vertaling voor Engels tattoo ‘id.’ [1777; BDE], afgeleid van het zn. tattoo ‘tatoeage’ [1774; BDE], eerder al tattow ‘id.’ [1769; BDE] in het reisjournaal van kapitein James Cook. Het Engelse woord is ontleend aan een Polynesische taal: in het Tahitiaans en Samoaans bestaat tatau ‘teken, schildering’, in het Marquesan tatu ‘id.’ (etymologiebank.nl, tatoeëren). In het Nederlands komt het znw. (als tattow) het eerst voor in de vertaling (a°. 1774) van John Hawkesworth's beschrijving van de reis van James Cook, die het woord kort te voren in zijn journaal voor het eerst in het Engels had gebruikt (WNT, tattoeëren).
Bij Joden in Perzië was het de gewoonte om de hennanacht te houden, waarbij (tijdelijke) tatoeages op handen werden aangebracht. Ook tegenwoordig is dit nog een algemeen gebruik.
A. Cowley beschrijft in zijn boek dat de slaven van Joden in Elephantine een tatoeage met de naam van hun eigenaar daarop droegen, één daarvan gaat over een vrouwelijke slavin van Mibtachia שנית על ידה בימן שניתת מקרא ארמית כזנה למבטחיה "Het teken op haar rechterarm is in het Aramees als volgt gemarkeerd: Mibtachiah's" (A.E. Cowley, nr. 28, regel 6; cf. Jes. 44:5; 49:16).
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen gevangenen van het concentratiekamp Auschwitz een tatoeage ter herkenning. In het begin was dat op de linkerborst, later op de arm. Niet alleen Joden werden zo gemerkt, alle gevangenen – met uitzondering van etnische Duitsers en politiegevangenen – werden getatoeëerd (JVL, Concentration Camps: Tattoos). De algemene overtuiging dat in alle concentratiekampen gevangenen tatoeages kregen is niet waar. De misvatting is ontstaan omdat gevangenen uit Auschwitz vaak naar andere kampen werden gestuurd en daar werden bevrijd. Ze lieten dan een nummer zien, maar dat kwam uit hun tijd in Auschwitz (Holocaust Encyclopedia, Tattoos and Numbers).
Tegenwoordig is het een trend dat jongere (niet gelovige) Israëliërs het identificatienummer van hun grootouders op hun arm laten tatoeëren ter nagedachtenis wat die hebben meegemaakt.
Veel christenen uit de eerste eeuwen hadden tatoeages van het ichtus-symbool (=vissymbool) of enkele letters van de naam van Christus op de huid laten tatoeëren. Waarschijnlijk was dit een manier om zich te onderscheiden van ongelovigen. Dit fenomeen zien we heden ten dage nog terug bij de Koptische christenen in Egypte: zij laten bijvoorbeeld een kruis aanbrengen aan de onderpols van hun rechterarm.
In 787 verbied paus Hadrianus I het tatoeëren. Het zou geen onderscheiding meer zijn, omdat de christenen toen in veel gebieden een meerderheid vormden. Bovendien werd het toen vooral opnieuw een gebruik onder de niet-christelijke bevolkingsgroepen om tatoeages te dragen en zou er geen onderscheid meer zijn met de christenen.
Alleen bij de Kopten is het nog een traditie om een tatoeage te laten plaatsen. Dit is meestal in de vorm van een kruis en wordt reeds op jonge leeftijd op de rechter voorarm aangebracht. Dit wordt niet in eerste instantie gedaan om zich te onderscheiden van de islam want reeds eeuwen voor het bestaan van deze religie deden ze dit al, eerder wordt dit gedaan als uiterlijk teken om aan te geven dat ze 'slaven van Christus' zijn (cf. Jes. 44:5; Ezech. 9:4; Opb. 7:3).
In de Westerse wereld zien we de laatste jaren een trend dat veel christenen allerlei soorten tatoeages laten aanbrengen. Waarbij het eerder een modeverschijnsel is, dan in tegenstelling tot vroeger dat men zich van anderen wil onderscheiden. Enerzijds zijn dit vaak kruizen en soortgelijke symbolen, anderzijds komen steeds meer Hebreeuwse teksten in zwang.
Omdat degene die de tatoeage aanbrengt vaak niet de Hebreeuwse taal machtig is, ontstaan vaak stomme fouten. (Zie hier voor een aantal voorbeelden). Het is om die reden aan te bevelen om voor het plaatsen goede informatie over de tekst in te winnen.
Een van de oudste bewijzen van tatoeages in Europa is de ijsmummie Ötzi die in 1991 in de Alpen werd gevonden. Op zijn lichaam zijn 61 tatoeages gevonden (Aaron Deter-Wolf, Scan finds new tattoos on 5300-year-old Iceman). Julius Caesar schrijft dat "All the Britains, indeed, dye themselves with wood, which occasions a bluish color, and thereby have a more terrible appearance in fight" (J. Caesar, Gallic Wars, V.14), maar kan ook slaan op bodypainting dan dat het gaat om echte tatoeages.
Als basisingrediënten werd vooral kool, roet, verbrande beenderen van dieren (Kelvin Weng Chun Poon, p. 99) en kleurstoffen van planten gebruikt (Kelvin Weng Chun Poon, p. 194).
In de Tweede Wereldoorlog lieten de nazi's de gevangenen in het concentratiekamp Auschwitz (zie hierboven bij Jodendom) een cijfercombinatie in hun rechterarm tatoeëren, zodat ze sneller te identificeren waren. Ook in Japan werd al sinds de Edo-periode (1603-1867) tatoeages, zogeheten irezumi, toegepast om criminelen te markeren, hierbij werden ze bij voorkeur op het voorhoofd geplaatst (Alexander Ankirskiy, p. 11-12).
Bijna wekelijks krijgen we naar aanleiding van dit artikel mailtjes van (meestal jonge) bezoekers met de vraag of nu wel of niet een tatoeage aangebracht mag worden. In het bovenstaande gedeelte blijkt dat hier niet meteen een eenduidig antwoord op is en dat het vaak ook nog cultuurgebonden is. In Nederland is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw een trend om weer een tatoeage aan te laten brengen, was dat in eerste instantie om zich af te zetten tegen de gevestigde orde en normen, later werd het meer een modeverschijnsel.
Hier een aantal overwegingen op de diverse vragen die we vaak krijgen:
Aangemaakt 9 juni 2005, laatst gewijzigd 15 augustus 2020
     |
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
